Piet J. van den Hout

11 maart 2022

Terwijl de wereld op zijn kop staat, wordt het gewoon voorjaar. De spreeuwen kwetteren in het eikenbos en rondom de bomen waarin ze willen gaan broeden. Van tijd tot tijd vliegen ze op om met een groepje naar voedsel te peuren in het beekdal. De roodborstjes en de heggenmussen verdedigen, zoals elk jaar, hun plekjes in de braamstruiken langs de Aesvoortsedijk. De blauwe kiekendief schommelt behoedzaam boven het beekdal, op jacht naar eenden.

De vinken snoepen van de larikskegels, hun vinkenslag wint aan kracht en hetzelfde geldt voor het lied van de geelgors waar al wat van Beethovens vijfde symfonie in begint door te breken. Pimpelmezen zijn druk bij een berkenboompje. Ze hebben een holletje ontdekt waarin het moet gaan gebeuren. Ook de zwarte mezen zijn druk, niet alleen in de boomtoppen zoals in de winter, maar nu ook dichter bij de grond waar ik ze beter kan bekijken.

Na een tip van Jan bezoek ik het hutje Tapsmoer om naar de blauwe reiger te kijken. Jan heeft niets teveel gezegd: de reiger haalt de een na de andere salamander uit het plasje, hij hoeft er niet eens zo snel voor toe te slaan. 

Ze is vadsig, maar ze ruikt lekker

Over de zandpaden scheren grijze zandbijen heen en weer. Het zijn mannetjes die op zoek zijn naar vrouwtjes die dezer dagen uit de grond kruipen. Blijkbaar is het feest net begonnen want ik kan maar twee van die vrouwtjes vinden. Een zit in een holletje, een ander probeert met alle macht iets van haar achterlijf weg te poetsen. Een roodbruin knopje steekt daar naar buiten. Dat knopje is een kopje. Het kopje van een zandbijwaaiertje, een parasiet die zich daar heeft genesteld. De rest van haar lijf, even vormeloos als van een larve, is onzichtbaar want het zit verborgen in de zandbij.

De lieflijke naam ‘waaiertje’ verhult een venijnige en uiterst bizarre voortplantingsstrategie. Mannetje en vrouwtje lijken wel totaal verschillende soorten. Het vrouwtje oogt als een vadsige witte made. Het mannetje ziet eruit als een vrij normaal insect, zij het dat hij vleugels heeft als waaiers en die ook als zodanig opvouwt. Waaiertjes worden geboren in het achterlijf van de zandbij. Het vrouwtje blijft na haar geboorte in de zandbij zitten en gaat daar gedurende haar leven niet meer weg. Het mannetje verlaat na de geboorte de zandbij en gaat op zoek naar een vrouwtje dat in een andere zandbij leeft. Hij hoeft alleen maar op de onweerstaanbare geur van de vrouwtjes af te gaan om ze te vinden. Maar hij heeft weinig tijd, want hij heeft maar een paar uur te leven. Zodra hij een vrouwtje vindt zal hij met haar paren. En dat kan natuurlijk maar op één plek: op de zandbij. Daar prikt hij met zijn penis door haar broedzakje heen dat net onder haar kop zit. Zijn zaadcellen zwemmen naar binnen en gaan op zoek naar eitjes die daar vrij ronddobberen. Door hetzelfde broedkanaaltje komen later de waaierlarven naar buiten. Die zoeken zandbijen en hopen dat een van hen ze meeneemt naar het nesthol, waar bijeneitjes larven zullen worden. Nieuwe gastheren.

En zo warmt het voorjaar op. Dieren komen terug uit hun winterverblijven, plannen worden gesmeed. De dingen gebeuren zoals ze gebeuren moeten. Daar gaat rust van uit.

____________________

Bronnen, over het zandbijwaaiertje:

van Wielink P., Felix R., van Kemenade J., Mol A., Peeters T., Stooker G. 2020. De Kaaistoep, het best onderzochte stuk natuur in Nederland. KNNV-afd. Tilburg.

Smit, J.T. & Smit, J. De waaiervleugeligen (Strepsistera) van Nederland. Entomologische Berichten 65: 53-51.