Piet J. van den Hout

12 september 2020 – Het is al over zevenen als de zon boven de heide verschijnt. De zomer begint terrein te verliezen. Maar hij geeft zich nog niet gewonnen, want de lucht is blauw en de temperatuur aangenaam. De boomleeuwerik weet nog van geen wijken. Vanuit de hoogte strooit hij nog wat flarden van een weemoedige liedje. Honderden boerenzwaluwen zitten in de toppen van zonbeschenen maïshalmen van waaruit ze excursies maken over de natte laagte. Zij bereiden zich voor op hun vertrek naar Afrika. Als je niet beter wist zou je denken dat ze van de wind leven. Bijna honderd spreeuwen zitten in een kale struik. Ook zij maken uitstapjes. In een hechte zwerm zwieren ze heen en weer en dalen dan af in een vette weide. 

Nazomerse aftakeling

De paardenmestkevers zoeken geen voedsel meer. In groepjes liggen ze paarsblauw glanzend op de zandpaden. Sommige kruipen nog, langzaam en stram. Andere liggen, vertwijfeld in de leegte klauwend, op hun rug. Eentje is midden in een verdroogde mestvlaai in een tunnel tot stilstand gekomen, alsof hij via een sluiproute aan deze nazomerse aftakeling heeft willen ontsnappen. 

Maar er is leven aan het einde van de tunnel. Tot wel een halve meter diep bevinden zich nestkamers. Daarin hebben kevers die nu liggen te kreperen eitjes gelegd, met een voorraadje mest erbij. De eitjes zullen larven worden, de larven verpoppen zich tot kevers. Die blijven voorlopig ondergronds. Totdat de voorjaarszon het nieuwe leven naar buiten lokt. 

Verse vlaaien

Niet alle drekbewoners zijn aan het einde van hun latijn. Op enkele koeienvlaaien die ik verderop in een beschaduwde wei zie, bruist het van leven. Goudgele vliegen kruipen over de vlaai, af en toe springt er een op, gaat weer zitten. Het zijn gele strontvliegen, ook wel drekvliegen genoemd. Al deze flamboyante vliegen zijn mannetjes. En ze zijn ongedurig. Ze wachten op vrouwtjes. 

Het is geen toeval dat ze op een kersverse koeienvlaai zitten. Vrouwtjes leggen hun kostbare eitjes het liefst op verse vlaaien. Op een vlaai waar al een korst op zit hoeven de mannen  geen vrouwtjes te verwachten, want haar eitjes, en de larven die daaruit voorkomen, gedijen daar minder goed. De larven eten mest, maar de volwassen dieren eten, behalve mest, vooral nectar, en kleine insecten, die ze opwachten en overvallen. Zonder dit eiwitrijke dieet kunnen ze geen eitjes en sperma produceren.

Een hek erom

Een kaal, onooglijk, groenig vliegje landt op de vlaai. De gretigheid waarmee een harige goudgele vlieg deze bezoeker bespringt laat er geen twijfel over bestaan dat er een vrouwelijke strontvlieg is neergestreken. Ze paren direct. En als ik denk dat het klaar is, blijft hij haar vasthouden, met zijn poten als tralies om haar heen. Niet om haar gevangen te zetten, maar om haar te bewaken tegen rivalen die haar willen schaken en bevruchten. Zowel het mannetje als het vrouwtje hebben baat bij deze bescherming. Het vrouwtje omdat ze alleen binnen deze afrastering ongestoord haar eitjes kan leggen; het mannetje omdat hij voorkomt dat een rivaal zijn positie overneemt en zo ook het vaderschap van – een deel van de – eitjes zal overnemen. Met zijn tengels probeert de bezitter van het vrouwtje aanvallers af te weren. Daarbij ontstaat soms een opening in de omheining waardoor een aanvaller bij het vrouwtje kan komen. In één geval zie ik hoe een mannetje van zo’n bres in de verdediging profiteert en het vrouwtje wegkaapt.

Meestal is de aanvaller groter dan het mannetje dat hij wil bestelen. Kleinere drekvliegen zijn kennelijk minder geneigd om aan te vallen omdat ze eerder bakzeil halen.

Gemiddeld genomen lukt het in een kwart van de aanvallen om een vrouwtje van een andere drekvlieg af te pakken. Dat neemt niet weg dat, of je nu in weelde leeft of in de drek, je ervoor moet knokken om je relatie in stand te houden.