Piet J. van den Hout

12 juni 2020 – De sint-jacobsvlinders met hun roodzwarte vleugeltjes vliegen al weer een paar weken rond. Het is vooral de achtervleugel, waardoor hij vliegend zo rood oogt. Het jacobskruiskruid, waarop ze hun eitjes leggen, krijgt hier en daar al wat bloemknoppen. Volgens de naam van de plant krijgen ze die op 25 juli, de feestdag van Sint Jakobus, maar ze beginnen dus al in juni te bloeien. In juli zijn ze in vol ornaat.

De koeien die ik hier regelmatig tegenkom mijden het jacobskruiskruid als de pest. Het is behoorlijk giftig, het weert zich met alkaloïden tegen vraat. Alleen bij grote droogte, als er weinig ander groen beschikbaar is, willen de koeien het kruid wel eens eten. In de Ecologische Flora lees ik dat ze er dan zelfs aan verslaafd kunnen raken. Dan gaat het van kwaad tot erger. Na een paar maanden komen de eerste verschijnselen van levercirrose en een week daarna is zo’n koe dood. Schapen eten wel van kruiskruid. Ze kunnen er beter tegen, vooral als de plant nog niet in bloei staat, maar nog slechts rozetten heeft. Maar de schapen krijgen er wel wat groeistoornissen van. Konijnen lopen ook om het kruiskruid heen, behalve in de winter, als de nood hoog is, dan snoepen ze aan de rozetten – overigens zonder dat ze er dood aan gaan. 

Eet mij niet

Maar op de geel-zwarte rupsen van de sint-jacobsvlinder, die van jakobskruiskruid eten, heeft de plant geen vat. Dat komt omdat de rupsen de gifstoffen opslaan en daardoor onschadelijk maken. Ze zijn daarmee zelf bepaald geen lekker hapje en de meeste vogels weten dat. De geel-zwarte kleuren, die we ook bij wespen en bijen zien, vormen een ernstige waarschuwing: eet mij niet of je zult het bezuren. En als een vogel dat signaal negeert en zich toch aan zo’n rups vergrijpt dan merkt hij aan de vieze smaak dat er iets mis is. Hij zal zijn lesje leren. De vlinders zijn ook giftig en waarschuwen met fel rood.

Hier en daar zie ik de geel-zwart gestreepte rupsen al op de planten. Ze gaan het kruiskruid flink te grazen nemen, te beginnen bij de bloemknoppen en de stengeltop. Daarna zullen ze afdalen naar de bladeren, totdat aan het einde van de zomer een betreurenswaardig staketsel achterblijft. Toch bezwijkt zo’n onttakelde plant daar niet aan want zijn belangrijkste reserves zijn veilig opgeslagen in de wortelstok. Volgend jaar doet hij een nieuwe poging om vrucht te zetten.

Aan het einde van de zomer zullen de rupsen de plant verlaten en zich onder een graspol of andere besloten ruimte verpoppen. Daarom moet jacobskruiskruid niet met zijn voeten in het water staan. Negen maanden later zullen ze als felrood vlindertje naar buiten komen.

 

 

Liever bladluizen

De zebrarupsen zijn niet de enige die op de plant kunnen leven. Op veel planten zie ik zandmieren. Die halen suikerhoudende vloeistof uit doffe blauwzwarte bladluizen. Die bladluizen, Aphis jacobeae, kunnen de gifstoffen ook verdragen, mits het er niet teveel zijn. Rode bosmieren doen hetzelfde als de zandmieren. Zij beschermen hun bladluizen zo goed dat ze verhinderen dat sint-jacobsvlinders er eitjes op afzetten. Daarmee bewijzen ze het kruiskruid een dienst, want deze zijn beter af met bladluizen dan met de vraatzuchtige nakomelingen van de sint-jacobsvlinder. 

Dat groene beestje had ik bijna over het hoofd gezien. Het is een groene schildwants. Met zijn steeksnuit haalt hij plantensappen uit de plant. Ook hij kan tegen het gif.

 

Wat niet giftig is bij het kruiskruid is het stuifmeel. Daar kunnen insecten, waaronder zweefvliegen en pluimvoetbijen, zonder problemen van genieten. Zij mogen op bezoek komen, zo vaak en met zovele als ze maar willen.

Pas als zij niet meer komen is het met het kruiskruid echt gedaan.

 

 

____________________

Bronnen:

Weeda, E.J., Westra, R., Westra, Ch. & Westra T. 1991. Nederlandse Ecologische Flora. Wilde planten en hun relaties 4.