Piet J. van den Hout

18 november 2019 – Het heeft een beetje gevroren vannacht. Het is kraakhelder en vrijwel windstil. Het Riels Laag is grotendeels met een dun laagje ijs bedekt. De eenden hebben hun heil elders gezocht. Het veld met hoog opschietende kruiden waar honderden vinken en kepen al weken vaste gast zijn is wit berijpt. Dat zal de vogels weinig deren, want ze kunnen nog evengoed bij de zaden. Ze zullen hooguit wat meer moeten eten omdat ze in deze kou meer energie verbruiken. 

Ik loop langs het kruidenveld en schrik om de haverklap groepjes vinken op. Als ik eromheen ben gelopen, sta ik even stil bij de meidoornhaag waar ik eerder vermoeide lijsters observeerde (zie blog ‘Verschijnen en verdwijnen‘). Een winterkoninkje komt naar buiten en gaat uitdagend naar me zitten tetteren. Na een tiental seconden constateert hij kennelijk dat ik niet geïntimideerd raak en gaat hij weer naar binnen.

Ik loop verder via de heide naar het bos. De zon die boven de einder uitkomt zet de oosthemel in een oranje gloed. Ik kijk uit naar de klapekster die er weer zou moeten zijn, maar zie hem niet. 

Stilte

Vanaf de heide steek ik via een ruiterpaadje een mooi oud eikenbosje in. Ik hoor zware knallen in de verte. Op vliegbasis Gilze-Rijen zijn ze met explosieven in de weer, hoor ik even later. De kruisbekken die overvliegen klinken me aangenamer in de oren.

Dan is het stil. Ik kan de eikenbladeren horen vallen. Ze gaan met vele tegelijk. Dat is merkwaardig. Massale bladval associeer ik met veel wind. Maar er staat geen zuchtje wind.

Natuurlijk weet ik dat in de herfst, als de dagen korter worden, de bomen bladgroen en voedingsstoffen uit hun bladeren terugtrekken. Dat de groene kleur verdwijnt en voorheen gemaskeerde pigmenten zichtbaar worden. Dat de boom uit het bladgroen de basisingrediënten terugwint waar hij in het voorjaar weer bladeren mee kan maken. Dat hij dit doet omdat zijn wortels uit bevroren grond geen water kunnen halen. Dat de boom door in rust te gaan voorkomt dat hij  ’s winters uitdroogt.

Kurk

Ook weet ik dat die bladeren niet zómaar vallen, maar worden afgeknepen: in de weefsels aan de voet van de bladsteel maakt de boom een kurklaagje aan dat zo bros is dat het gewicht van het blad al genoeg is om het te laten vallen. De verhouding tussen twee plantenhormonen, auxine en ethyleen, reguleert dat proces: auxine voorkomt dat het kurklaagje wordt gevormd, ethyleen zet de kurkafzetting juist in gang. 

Maar de verkorting van daglengte is een geleidelijk proces en daarom verwacht ik dat bladeren, behalve bij veel wind, geleidelijk vallen. Kan het zijn dat één nacht met vorst de boom zo op stang jaagt dat hij in korte tijd vele bladeren tegelijk loslaat?

Ik duik in de plantenliteratuur. In een artikel uit 1968 lees ik dat planten inderdaad door bijzondere omgevingsomstandigheden in een stress kunnen raken, waardoor ze hun bladeren vrij plotseling laten vallen. Een van die omstandigheden is een nacht met lichte vorst (geen zware vorst, want die beschadigt het scheurlaagje zodanig dat het proces van verweking — en opvolgende bladval — wordt verstoord). In een recenter artikel lees ik wat er dan gebeurt: na een nacht met lichte vorst maakt de boom veel ethyleen aan dat uiteindelijk voor afstoting van het blad zorgt.

Dat verklaart waarom het op sommige windstille dagen kan ritselen van de vallende bladeren.

_____________________________________________

Bronnen:

Addicott F.T. 1968. Environmental factors in the physiology of abscission. Plant Physiology 43:1471-1479.

Young R., Meredith F. 1971. Effect of exposure to subfreezing temperatures on ethylene evolution and leaf abscission in Citrus. Plant Physiology 48:724-727.

Michaeli R., Philosoph-Hadas S., Riov J., Shahak Y., Ratner K., Meir S. 2001. Chilling-induced leaf abscission of Ixora coccinea plants. III. Enhancement by high light via increased oxidative processes. Physiologia Plantarum 113:338-345.