Piet J. van den Hout

31 oktober 2019

De velden zijn wit berijpt. Het vriest hooguit een graad als ik tegen achten bij het Riels Laag aankom. Roeken vliegen krassend over. Zij wonen hier het hele jaar, net als de buurtspreeuwen die hoog in een berk zingen en kort daarna wegvliegen.

Even later zie ik een veertigtal spreeuwen in de velden van het Riels Laag, waarschijnlijk hetzelfde clubje dat ik op 11 oktober had gezien; mijn buurtspreeuwen zullen er wel tussen zitten. Ze worden vergezeld van een enkele tientallen kieviten en een ruim vijftig houtduiven.

De kieviten verwachten kennelijk dat het met de vorst zo’n vaart niet zal lopen. Zolang ze hun wormen kunnen bereiken, zullen ze blijven, maar zodra de grond bevriest, reizen ze een stukje zuidwaarts totdat ze weer zachte grond bereiken. En als de vorst zich dan weer noordwaarts terugtrekt, keren de kieviten weer terug.

Vrijgezellenvink

De zon begint de velden te beschijnen. Wit wordt groen. In het kruidenveld langs de Lei zijn de putters en de groenlingen weer verzameld. Sinds een paar weken zijn er ook vinken en kepen in hun gezelschap. Dat zijn noorderlingen. In Scandinavische landen overwinteren wel vinken en kepen, maar dat zijn vooral mannetjes. De heren blijven dicht bij hun broedgebied en de dames moeten het veld ruimen. Linnaeus heeft de vinken daarom Fringilla coelebs, vrijgezellenvink, gedoopt. De mannetjes die wél wegtrekken gaan gemiddeld genomen minder zuidelijk dan de vrouwtjes.

 

 

 

Vogels verdwijnen en verschijnen. Het laatste valt meer op dat het eerste. Toch signaleer ik vandaag dat er iets mist. Nergens klinkt meer het felle fiet-trik van de roodborsttapuiten. Na vertrek van de boomleeuweriken een paar weken geleden zijn kennelijk ook de roodborsttapuiten vertrokken. Beide soorten reizen niet verder dan zuidelijk Europa of hooguit Noord-Afrika.

De agenda’s van de vogels worden voornamelijk door voedsel bepaald. Soorten die vliegende of bladbewonende insecten eten, zoals zwaluwen, loof- en rietzangers, zijn al lang en breed vertrokken naar Afrika. Maar de vogels die hun voedsel direct van de boom kunnen halen, kunnen dicht bij hun broedgebied blijven. Zoals de kuifmees. Hij schuifelt door een grove den, elke oksel en spleet inspecterend. Hij peutert iets los en slikt het in, waarschijnlijk een larf die dacht dat hij daar veilig was. Andere mezen en boomkruipers, verstaan die kunst om insecten en larven op te sporen ook. Ze zwerven hooguit wat rond, maar hoeven geen lange reis te maken.

Strooptochten

De winter is het seizoen van de verbroedering. Spechten, mezen, boomklevers, boomkruipers, goudhaantjes en staartmezen trekken samen door het bos op zoek naar voedsel. Samen vinden ze sneller rijke voedselplekken dan alleen. Spechten hakken erop los. Met hun stevige snavels leggen ze schuilplaatsen bloot van insecten en hun larven waar andere soorten, zoals mezen, van profiteren. Is er onraad, zoals een sperwer, dan waarschuwen ze elkaar. Deze samenwerking verklaart dat het tijdens een boswandeling lang stil kan zijn. Maar áls er vogels zijn, is het meteen een drukte van belang.

Regelmatig vliegen er groepjes kruisbekken over de boomtoppen. Zij voegen zich niet bij de gemengde groepen; ze organiseren hun voedseltochten zelf. Die gekruiste snavel is geheel toegesneden op het loswrikken van de kleine zaden uit kegels van naaldbomen, vooral die van sparren. Aan die specialisatie kleven risico’s. Als de naaldbomen weinig zaden produceren, hebben ze geen geschikte alternatieven. Met hun lange smalle snavels kunnen kruisbekken grotere zaden maar moeilijk hanteren. Die moeten ze namelijk eerste in hapklare brokjes bijten om ze te kunnen inslikken. Daarvoor heb je een brede snavel nodig, zoals die van een vink. Als de oogst van dennenzaden slecht is, kunnen ze dus beter naar andere oorden afreizen. Van tijd tot tijd  komen horden van hongerige noordelijke kruisbekken ons land in.

 

Eigenheimers

Roodborstjes doen al helemaal niet mee aan voedseltochten. Ze zijn het liefst op zichzelf. De meeste van onze vogels blijven in de winter hier; hun voedsel vinden ze in kieren en gaten van bomen, op de grond, tussen wortels, of bij voedertafels als het zo te pas komt. Noordelijke roodborstjes gaan wél op reis. Die moeten uit hun broedgebieden vertrekken, omdat hun voedsel ’s winters onder sneeuw of ijs verdwijnt. Ze voegen zich bij onze vogels. Geen wonder dat je ze nu overal hoort roepen en zingen. Elke vogel heeft zijn eigen winterterritorium. 

 

 

 

Hun grotere verwanten, de lijsters, verlaten om dezelfde reden hun noordelijke broedgebieden. Vanaf enkele weken geleden komen ze met enorme aantallen aangevlogen: eerste waren het vooral zanglijsters, later ook koperwieken en merels. De laatste dagen ook groepen kramsvogels.

De lijsters trekken vooral ’s nachts. Op ochtenden had ik ze een uur voor zonsopkomst horen overvliegen. De koperwieken trokken met hun ijle contactroepen strepen van geluid door het nachtelijk duister. Daarna, bij het prille ochtendlicht zág ik ze ook: in losse groepjes van enkele tientallen vlogen ze in zuidwestelijke richting. Enkele van hun reisgenoten deden zich al te goed aan de bessen van meidoorns. Niettemin hielden ze aldoor contact. Zodra hun overvliegende soortgenoten deze ijle roepen hoorden, onderbraken ze subiet hun vlucht, daalden af en voegden zich bij hun soortgenoten.

 

 

(Bij de video van de koperwiek: de heldere roep (kie-kie-kie) is van een kleine bonte specht).

Maar dat was een week of twee geleden. Inmiddels zijn de meidoorns leeggegeten. De lijsters hebben de bossen opgezocht. Vanaf nu zijn ook zij blijvers geworden. Totdat de voorjaarszon ze weer noordwaarts lonkt.

____________________________________________

Bronnen:

Benkman C.W. 1988. Seed handling ability, bill structure, and the cost of specialization for crossbills. The Auk 105:715-719.