Piet J. van den Hout

8 augustus 2019

Het is halfzeven in de morgen als in het veld, tussen het hoog opschietende jacobskruiskruid, iets opveert. Het is een vos. Hij springt rechtstandig omhoog, kromt zijn rug en landt weer waarbij hij zijn voorpoten als eerste met kracht in de grond plant. Hij heeft een muis te pakken. Een ogenblik gaat zijn blik in mijn richting, maar hij kijkt ook langs me heen. Hij houdt overzicht.

Hoe zou die vos mij zien? Een soortgelijke vraag kwam eerder bij me op. Dat was in India waar ik, gezeten in een open terreinwagen, enkele wolven tegenkwam. Ze liepen op enkele meters afstand straal langs me heen en keurden me geen blik waardig. Die onverstoorbaarheid meen ik ook bij deze vos te bespeuren. Hij laat zich kennelijk door geen enkel detail afleiden. Zo houdt hij de situatie onder controle.

Terugkijken

Onlangs las ik een studie waarin — bij wolven althans — werd bevestigd dat ze mensen niet echt aankijken. Het onderzoek had uitgewezen dat wolven aanzienlijk minder goed waren in het vinden van verborgen voedsel op menselijke aanwijzing dan honden. Maar niet omdat die wolven minder slim waren. Ze keken eenvoudigweg niet terug naar de onderzoekers die de aanwijzing gaven. Dat honden dat wel deden past in hun evolutionaire geschiedenis als sociale partner van de mens. Zelfs wolven die aan mensen gewend zijn, kijken die mensen niet aan zoals honden dat doen. Ik vermoed dat vossen er net zo tegenaan kijken.

In een kwade reuk

Vossen weten al sinds de oudheid aan menselijke controle te ontsnappen. Sinds de mens vee is gaan houden, hebben de vossen hen dwarsgezeten. Ze stalen hun kippen en lammeren wat tot zoveel frustratie leidde dat de vossen het vleesgeworden kwaad werden: ze werden het toonbeeld van sluwheid en onbetrouwbaarheid. Niet alleen in de fabels van Aesopos uit de zesde eeuw voor Christus waren de vossen hun slachtoffers steeds te slim af, ook in het middeleeuwse epos ‘Van de Vos Reynaerde’ weet Reinaert de zwakheden van zijn slachtoffers feilloos uit te buiten. De verhalen waren bedoeld om de mensen een spiegel voor te houden, de sukkels erop te wijzen hoe makkelijk ze zich laten bedriegen en de simpele zielen te waarschuwen voor brutale en geldzuchtige machtigen. Met zijn sluwheid legt de vos de onmacht en zelfoverschatting van de mens bloot.

Constante in elke fabel, legende of epos over de vos is zijn vermogen om de kleinste kansen die hem geboden worden te benutten. Met die vaardigheid heeft de vos ook ons land veroverd. Natuurlijk, de sterke toename in de afgelopen vijftig jaar hebben we ten dele te danken aan het verbod op gif en klemmen sinds 1969. Maar we hebben de rover bovendien de ene na de andere handreiking gedaan en daarvan heeft hij gretig gebruikt gemaakt: we verlaagden de waterstand waardoor hij op veel meer plaatsen terechtkon; houtsingels en recreatieterreinen boden verblijfplaatsen en routes naar andere gebieden. In steeds meer steden vond hij genoeg voedsel, rust en dekking om er zich te vestigen. De vos weet zijn kansen trefzeker te benutten.

Het rijk der verbeelding

Met de staart van de muis bungelend uit zijn bek wendt de vos zich af en gaat er in een rustig drafje vandoor. Even nog stopt hij, keert zich half om en werpt een blik over het veld, straal langs me heen. Dan verdwijnt hij weer in het rijk der verbeelding. Daar heeft hij zich weten te nestelen omdat hij altijd ongrijpbaar wist te blijven.

Ik weet zeker dat zelfs verstokte vossenhaters stiekem toch ontzag hebben voor de sluwe rekel.

_________________________________________

Met dank aan Tom Brekelmans (zie Comments)

Bronnen:

Broekhuizen S., Spoelstra K., Thissen J.B.M., Canters K.J. & Buys J.C. 2016. Atlas van de Nederlandse zoogdieren. – Natuur van Nederland 12. Leiden: Naturalis Biodiversity Center & EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden.

Miklósi A., Kubinyi E., Topál J., Gácsi M., Virányi Z. & Czányi V. 2003. A simple reason for a big difference: wolves do not look back at humans, but dogs do. Current Biology 13:763-766.