Piet J. van den Hout

19 maart 2019 —Het lijkt alsof de weergoden eindelijk stoom hebben afgeblazen; al is de kou nog niet helemáál uit de lucht. Maar goed, vergeleken met afgelopen dagen is het ronduit aangenaam buiten. Het lijkt wel of de vinken er meteen gebruik van hebben gemaakt om weg te komen, want ik zie er nu veel minder. Ook de klapekster, die ik op 17 maart nog zag, zie ik vandaag niet. Zou ook hij noordwaarts zijn vertrokken?

Op zwart zaad

Het woord is nu aan de blijvers. Geelgorzen behoren daartoe. Ze zijn het hele jaar door in het land. In herfst en winter stropen ze, samen met vinken, piepers en leeuweriken, stoppelvelden af op zoek naar zaden. Die zijn er helaas niet meer zoveel als een eeuw geleden toen nog overal zomergranen groeiden, zoals haver en gerst. Zomergranen werden vervangen door wintergranen, zoals tarwe en rogge, en dat betekende het einde van de winterse rijkdom. Veel geelgorzen zitten in de winter op zwart zaad.

Vanaf maart zijn ze weer in hun broedgebieden. Die bevinden zich vooral in de oostelijke helft van ons land, op zand- en lössgronden. Ook daar is het niet wat het geweest is. Met de industrialisatie van de landbouw verdwenen heggen en houtwallen, waardoor steeds minder geelgorzen een geschikte plaats vonden om te broeden. Er werden steeds meer bestrijdingsmiddelen gebruikt. Velden die granen, vlas en hakvruchten afwisselden, werden vervangen door eentonige grastapijten en snijmaïs.

Lichtpuntje

En toch is er een lichtpuntje. Op de Regte Heide zie ik bij elk bezoek op tal van plaatsen geelgorzen. Brabants Landschap heeft hier de laatste vijftien jaren veel veranderd. Er kwamen meer extensief beheerde akkers met houtwallen. Overgangen tussen bos en hei werden minder scherp. Dat betekende meer vrijstaande boompjes met beter uitzicht. Daar houden geelgorzen van.

Aan de bosrand zie ik drie geelgorzen druk in de weer. Een mannetje heeft zo te zien al een vrouwtje versierd. Hij bewaakt haar ten overstaan van een vreemd mannetje dat ook belangstelling voor haar heeft. Herhaaldelijk jaagt hij zijn tegenstrever weg. Daarbij klinkt steeds een hoog tsie, dat van de indringer lijkt te komen.

 

 

 

Een vrolijke noot

Een paar uur later als ik op mijn rondwandeling op dezelfde plek terugkom, zit de territoriumeigenaar te zingen in een jonge eik. Zijn zang heeft wel iets weg van de aanvangstonen van de Vijfde Symfonie van Beethoven, maar het metrum wijkt daar wel van af. Jacobus Pieter Thijsse, bij de meesten bekend van zijn Verkadealbums, heeft het lied in notenschrift gevat. Alle vier varianten die hij noteert hebben geen vier tonen (drie kort, één lang), zoals bij de Vijfde van Beethoven, maar zes kort en één lang. Ik speel ze op mijn gitaar. De eerste twee variaties komen precies overeen met mijn geelgors, zowel de verschillende tonen als de absolute hoogte.

Blijven opletten

Mijn geelgors blijft niet onbekommerd doorzingen. Af en toe houdt hij even in. Hij lijkt onraad te vermoeden. Er zijn altijd sperwers in de buurt, of andere rovers. Een luid kwieklinkt vanuit het bos. Is het een zwarte specht? Een havik? Op slag maakt de geelgors zich slank door zijn veertjes, vooral van de kruin, samen te trekken (zie video) en vlucht dan van zijn tak af.

Hij weet heel goed dat als hij niet op scherp blijft staan, hij voorgoed een toontje lager zal zingen.

 

_______________________

Bronnen:

Jac. P. Thijsse 1923 Het Vogeljaar (3^edruk). A.G. Schoonderbeek, Laren.

A.J. van Dijk,  2002 De Geelgors Emberiza citrinella. p. 490-491 in: De Sovon Vogelonderzoek Nederland. 2002. Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2000 — Nederlandse Fauna 5. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden.

A.J. van Dijk, 2018. De Geelgors Emberiza citrinella. p. 578-579 in Sovon Vogelonderzoek Nederland 2018, Vogelatlas van Nederland. Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen.